Podręczny słowniczek gwary poznańskiej
Wiele z zebranych w słowniczku wyrazów jest używana w mowie potocznej Wielkopolan do dziś, inne znajdziemy już tylko w literaturze. Jako, że to słowniczek podręczny brakuje w nim wielu haseł. Z chęcią będziemy go poszerzać o słowa i zwroty nadsyłane przez Państwa. Czekamy na propozycje!
Nim wytłumaczymy znaczenie poszczególnych słów musimy przytoczyć najsłynniejszy poznański wierszyk, który wyrecytuje każdy Wielkopolanin zapytany o gwarę poznańską:
W antrejce na ryczce stały pyry w tytce. Przyszła niuda, spucła pyry a w wymborku umyła giry.
(W przedpokoju na stołku stały ziemniaki w papierowej torbie. Przyszła świnia, zjadła ziemniaki, a w wiadrze umyła nogi).
Warto także poznać frazeologizmy, które do dziś można usłyszeć w Wielkopolsce:
- bieda się hejbła - o kimś biednym, kto nieoczekiwanie zdobył się na duży wydatek
- ady idź - co ty opowiadasz, to niemożliwe
- ciemno jak w miechu - bardzo ciemno
- idź w kieretyny - odczep się
- iść komuś na nerwy - denerwować, drażnić
- kusić po nocach - zajmować się czymś w nocy
- szpycować z winkla - spojrzeć z ukosa
- kielczyć się jak do syra - głupio się śmiać
- mieć fifa - mieć talent
- jest precz - nie ma go
- być na fleku - być jeszcze sprawnym, w pełni sił
- dostać szplina - zbzikować, zwariować
- mieć ambę - być zwariowanym, mieć głupie pomysły
- stroić muki - dąsać się, wydziwiać
- być nie do żdżarcia - być rewelacyjnym, nie do podrobienia
- mieć rachę na kogoś - długo i mocno złościć się, gniewać na kogo
- klamkować się - tłumaczyć się w wykrętny sposób
- dostać po kluce - dostać nauczkę
- mieć fefry - bać się
- lelać się - zachowywać się dziecinnie
- opowiadać pierdoły - mówić głupstwa
A
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- ady - ale, przecież
- ajntopf - danie "jednogarnkowe" np. zupa z mięsną wkładką (niem. Eintopf)
- ajzol - przedmiot żelazny, metalowy
- akuratnie - dokładnie, starannie, porządnie
- ale - (jako podkreślenie), np. Łyn to jest ale wysoki! - Ależ on jest wysoki!
- antrejka - przedpokój, korytarz
B
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- bachać się – kąpać się
- badejki – kąpielówki
- baka – policzek
- bamber – chłop - zwłaszcza bogaty lub prostak
- bana – pociąg
- bauer – gospodarz
- barzej - bardziej
- bejmy - pieniądze
- berbelucha - bimber, spirytus, wódka, denaturat
- bestry - pstry
- betki - grzyby
- bez - poza znaczeniem ogólnopolskim również jako zaimek "przez"
- bębas - żart. malec
- biały groch - biała fasola np. "Jaś"
- biber - kapelusz
- bimba - tramwaj
- bindka - krawat
- binks, binol - siniak
- blajba - fajrant, koniec pracy, czas wolny, odpoczynek
- blauki - wagary
- blubry - błahe opowiastki, wypowiedzi bez większej wagi
- blycki - okulary
- boba - czapka
- bogać ta - gdzież tam, ależ
- borowy - leśniczy
- boźdór - młody chłopak
- boża krówka - biedronka
- bożamynka - przydrożna kapliczka, krzyż
- brawędzić - marudzić, narzekać
- brachol – brat
- brecha ( brechsztanga) – łom
- bręczeć - narzekać komuś, marudzić komuś
- bryle - okulary (niem. Brille)
- buchta - więzienie (niem. Bucht - przegroda dla świń)
- butersznyty - kanapki (do zabrania poza dom) (niem. Butterschnitte - chleb z masłem)
- być bejt - być niezdolnym do pracy, zmęczonym, wykończonym
- bździągwa – coś małego; osoba ciągle narzekająca
C
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- całki - cały
- Ceglorz - Zakłady Hipolita Cegielskiego
- chabas - mięso, grubas (pejoratywnie)
- chapać – ciężko pracować
- chaps – kęs
- chachoł - kark
- chęchy – zarośla, krzaki, miejsce zaniedbane, podejrzane
- chędożyć, ochędożyć - sprzątać, czyścić, posprzątać, wyczyścić
- chichrać się - śmiać się
- chlabra – plucha, błoto
- churchać, churchlać - kaszleć, pochrząkiwać
- cięgiem - ciągle, wciąż
- cug - prąd powietrza, przeciąg (niem. Zug - ciąg, przeciąg, przewiew), pociąg
- cyrać - cucić, ożywiać
- cząpać - kucać
- czerstwy - świeży (o pieczywie) - obecnie nieużywane, zdrowy (o ludziach)
- czerwone jagody - poziomki
- czy, czydzieści itd. - trzy, trzydzieści (bardzo poznańska wymowa tych liczebników)
Ć
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- ćmiki - papierosy
- ćpnąć, ćpać - rzucić, rzucać
- ćwierć - konew
- ćwok, ćmok - oferma
D
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- dalas - nędza
- damasceny - śliwki węgierki
- dądel - malec, smarkacz, również smark z nosa
- deknąć - uderzyć (kogoś)
- dostony - dojrzały
- dość, za dość - ile?, za dużo
- dracheta, drachyta - latawiec (niem. Drache - latawiec)
- drętki - kwaśny
- druch - ciągle, On czytał knipy druch a druch. - On ciągle i ciągle czytał książki.
- drwalnik - drwalnia
- druzgawki - truskawki
- dudlać - płakać, pić, także grzebać w nosie
- dycht - całkiem, zupełnie
- dydki - piersi
- dylać - tańczyć
- dynks - rzecz, której nazwy mówiący nie zna, nieokreślone "coś"
E
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- ejber - chłopak, rozrabiaka, łobuziak, nicpoń
- eka – narożnik, kąt, banda
- elektroluks - odkurzacz (od nazwy firmy Electrolux)
F
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- fafoły - zawiesina, osad
- fajny - ładny (niem. fein)
- fefry, fefrać się - strach, bać się
- fiksmatenta - drobiazgi
- fleja – flejtuch
- fogelka - wesołe miasteczko, plac zabaw
- frechkunda - bezczelna kobieta
- frechowny - zarozumiały, bezczelny (od niem. frech)
- fulfa - nalana, pełna twarz
- furt - nadal, ciągle
- futer – pożywienie
- fyrać - uciekać, szybko odchodzić
- fyrtel - okolica, kąt
G
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- gamaja - gimnazjum
- gamuła - niezdara, gamoń
- ganc - całkiem, zupełnie
- galart - galareta mięsna
- galarypa - kalarepa
- garować - leżeć w łóżku, spać
- gelejza - osoba nieporządna, niezdarna, powolna
- gemyla - śmietnik, bałagan
- gibus, ginol - wysoki człowiek
- gichnąć - wylać, nalać, oblać (niem. giessen - lać)
- gidea, gidyja - kobieta wysokiego wzrostu
- giglać - łaskotać
- gira - noga, też szwaja
- glajda - błoto, deszczowa pogoda, plucha, osoba niechlujna
- glanc - lukier (niem. Glanz - połysk, blask)
- glapa, gapa - kruk, gawron, wrona
- glazejki - skórzane rękawiczki
- glizda - glista lub dżdżownica
- globusik - melonik
- glubka - rodzaj śliwki
- golarz - fryzjer
- gora - pożar
- gościniec - zarówno droga jak i zajazd, karczma
- góra - strych (do góry - na górze, piętrze)
- grajcarek - korkociąg
- grula - człowiek ociężały
- grycha - stara bułka
- guli - z powodu, z przyczyny
- guła, gularz - indyk, indyczka, również guła - niezdarna, niezaradna kobieta
- guzik - włącznik, przycisk
- Gwiazdor - po poznańsku św. Mikołaj (ten od prezentów 24.XII, od gwiazdy z którą chodzili kolędnicy. Św. Mikołaj rozdaje prezenty 6. XII)
- gzik, gzika - twarożek ze śmietaną i cebulą, w sezonie szczypiorek (może być jeszcze z oliwą)
- gzub - dzieciak
H
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- haczyk - poza ogólnopolskim hakiem, również pogrzebacz
- hajcować - palić (niem. heizen - ogrzewać, opalać, palić)
- hebel - strug
- heklówka - szydełko (do ręcznych robótek), heklować robić na szydełku
- heksa - złośliwa, brzydka kobieta, zołza (niem. Hexe - czarownica, wiedźma)
- hyca - upał
- hyczka, hyćka - czarny bez
I
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- ino - tylko
J
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- jaka lub jaczka - marynarka
- jangryst - agrest
- japa - dziura, jama ustna
- jednaki - jednakowy
- jedza - jedzenie
- jucha - młoda, nierozgarnięta dziewczyna
- juchta - podrostek, łobuz, złodziej, kradzież
- junkers - przepływowy, gazowy podgrzewacz wody (terma) (od firmy Junkers)
- jupa - wierzchnie okrycie, bluza, kurtka,
K
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- kalafa - nos; twarz
- kamelarz - urzędnik miejski
- kamloty - kamienie
- kantować się - pchać się
- karmelki - cukierki
- karmonada, karbonada - schab
- kasta, kista - skrzynia
- kaszok - kaszanka
- katana - wierzchnie okrycie, marynarka
- każdy jeden - każdy (niem. ein jeder)
- kąpiółka - łazienka lub kąpiel
- kejter - pies
- kierz, kierzek - krzak
- kielczyć się - śmiać się
- kieluńdenek - kieliszek, odrobinka
- kij - poza ogólnopolskim znaczeniem, również piętro (niem. Stock): Pomieszkuję na trzecim kiju. - Mieszkam na trzecim piętrze
- kintop - kino
- kis - żwir
- kista - skrzynia (niem. Kiste)
- kiszczonka - woda po gotowanej kaszance
- klajdnąć się - ubrać się (niem. kleiden ubierać, przyodziewać)
- klamoty - graty, różne, wszystkie przedmioty (narzędzia w schowku, ale i sprzęt w plecaku), kamień (podobnie jak kamlot)
- klara - Słońce
- kląkry - rupiecie
- klemy, klymy - landrynki
- kletuśnica - plotkarka
- klofta - kłoda, pień drzewa lub gruba kobieta
- klopnąć - sprzedać
- kluft - odzież
- kluka, kluber, kliber - nos
- klunkry - stare, lub aktualnie niepotrzebne rzeczy (posprzątaj te klunkry, zanieś klunkry do piwnicy)
- klybać - plotkować, marudzić, obgadywać
- knajder, knajtek - mężczyzna niskiego wzrostu, mały chłopiec
- knipa - książka
- knobloch - kiełbasa czosnkowa (niem. Knoblauch - czosnek)
- knypek - niski człowiek, mały nożyk
- kokot - kogut
- kopytka - kluski z gotowanych ziemniaków; szagówki
- korbol - dynia, czasem też o winie (ale nie markowym)
- kramować się - zalecać się, podrywać
- kromka - piętka chleba
- krybuny - plecy, krzyż (jako część ciała)
- krypel - cerkiew
- kumoś, kumoter, kumosia - kum, kuma
- kusić - straszyć, pracować nocą, czuwać
- kwyrla, kwirla, kwyrlejka, kwirlejka - prosty przyrząd kuchenny do mieszania np. kogla-mogla, polew, rzadkich ciast itp. - w postaci wąskiej, długiej, okręgłej rączki zakończonej gwiazdką, mątewka
L
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- labija - zabawa, impreza
- laczki - obuwie domowe bez pięty
- lajsnąć - kupić
- langus - człowiek wysoki (niem. lang - długi)
- lania - szkoła
- latoś - tego roku
- latowy - letni np. domek
- laufer - człowiek niespokojny, nie mogący usiedzieć w domu, ani dłużej w jednym miejscu, także ruchliwe, rozbiegane dziecko (od niem. Laufer - biegacz)
- lebera - wątrobianka (od niem. Leber - wątroba)
- lejza - osoba niezdarna, gapowata
- leżałki - gruszki ulęgałki
- libera - poziomica
- listowy - listonosz
- lofrować, lofer - lenić się, włóczyć, człowiek który lofruje
- lola - gruby kij, laska
- lompy - ubrania
- luchnąć - wypić
- lufcik - małe, dodatkowe okienko w dużym oknie
- luntrus - łazęga, powsinoga, łazik
- lura - o kawie, herbacie - bardzo słaba kawa, herbata
- lury - głupstwa, nudy, zob. pierdoły
- lyrać się - chybotać się
Ł
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- łata, łatus - urwis, o dorosłym człowiek: niewiele wart
- łatynda - obibok, włóczęga
- łe! - bardzo poznański wołacz, zamiast ogólnopolskiego o!, oj!
- łęgol, łągol - człowiek wesoły
- łoński rok - zeszły rok
- łożgol - mężczyzna wysokiego wzrostu
M
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- majsel - przecinak (niem. Meissel - przecinak)
- manygować - lenić się, włóczyć się bez celu
- marnisz - lekkoduch
- macoszka - bratek (niem. Steifmütterchen)
- mączka, mączkować - krochmal, krochmalić
- mądre drzewo - poziomica
- mela - dziewczyna (ładna i młoda, albo również pejoratywnie: nie rozgarnięta)
- melki - cukierki
- melona baba - rodzaj ciasta, babki, babka ucierana
- metryka - tylko akt chrztu
- męgla - magiel
- miałki - sypki, ale i płytki np. miałka rzeka - płytka rzeka
- migana - zabawa z tańcami
- mlostek - kamienny garnek do mleka, śmietany
- młodzie - drożdże
- modrak - bławatek chaber
- modrakowy - niebieski
- modre, modrzyć - farbka do barwienia tkanin, barwić farbką
- mora - zmora, duch
- motorowy - motorniczy
N
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- nadrach - obdartus
- nadusić - nacisnąć (np. przycisk dzwonka)
- nakastlik - stolik nocny, małe biureczko stojące przy łóżku (niem. Nachttisch - stolik nocny)
- nałojóny - pijany
- namknąc - usunąć, przesunąć
- napizgany - pijany
- na ręby - na odwrotną stronę
- nawarka - zupa z mlekiem
- nicpota - nicpoń, urwis
- niezgloźnie - niezgrabnie, nieudolnie
- norać, unorać - tarzać, wytarzać, ubrudzić
- nośpłat - handlarz szmatami, starzyzną, oberwaniec
- nyra - skąpiec. też nyrol
- nyga - komar
O
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- obski - obcy
- odkinać się - odczepić się, dać komuś spokój
- odkluczyć - otworzyć zamknięty zamek (niem. aufschliessen - otwierać)
- ofunflany - ubrudzony, osmarkany
- ogar - łobuz
- ogrodowy - ogrodnik
- odsiebka - przeciwna strona
- oglejdrane - obłocone, np. buty
- opędziały - lichy, nędzny
- opypłaniec - brudas
- ostrzytko - temperówka
- otworzony - otwarty
- ośródka - miąższ chleba
P
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- pamperek - mała laleczka
- papcie - obuwie domowe
- parzybroda - kapuśniak z włoskiej kapusty
- paterak - partacz, niedbały gospodarz
- patonić się, spatonić się - palić się, tlić
- patrzydła - okulary
- pągiel - smarkacz
- pener - menel, żul (bardzo poznańskie słowo)
- petronelka - biedronka
- pęchcić - szperać, szukać
- pieniąchy - pieniądze
- pierdoły - drobnostki, szczegóły (wyraz, w odróżnieniu od ogólnopolskiego, nie jest wulgarny)
- pierduśnica - plotkarka
- pizgnąć się - uderzyć się (ale można też pizgnąć fotkę, czyli zrobić zdjęcie)
- plendze - placki ziemniaczne (niem. Plinse - placek ziemniaczany)
- plożyć - slużyć albo przynosić ulgę
- pochrympać - postrzępić, wystrzępić
- podstawek, podstawka - talerzyk pod szklankę, filiżankę
- pojapić - podziurawić
- pojedynczy - poza ogólnopolskim znaczeniem, również zwykły, powszedni, codzienny (niem. einfach - prosty, pojedynczy, niezłożony)
- pomieszkanie - mieszkanie
- poruta - wstyd, kompromitacja (występuje również poza Wielkopolską, ale tu najbardziej rozpowszechniony)
- porządki - narzędzia
- porzónny - porządny
- pośrupać - poszczerbić, obić, postrzępić
- prek - precz
- proszczak - prosiak
- przebrać - nadwerężyć np. przebrać szwaję - nadwerężyć nogę
- przepękać, opękać - obyć się bez czegoś
- przykinać - przyczepić się, przynieść coś
- przyturać - przynieść, przytargać coś
- posoba, posowa - sufit
- puczyć się - szczycić się, puszyć się
- pyra - ziemniak (także mieszkaniec Wielkopolski, ale nie jest to w Wielkopolsce określenie pejoratywne)
R
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- rajcowny - podniecający, ponętny, pełen wdzięku (niem. reizen - nęcić; pobudzać, podniecać)
- rajzefiber - niepokój, podniecenie (niem. Reisefieber - niepokój przed podróżą)
- rampuć, rumpuć - gęsta zupa jarzynowa
- rapel - wariactwo, szaleństwo, bzik (niem. pot. Rappel - bzik, fioł)
- redyski, redychy - rzodkiewki
- religa - łamaga
- retenta - rupiecie, graty
- rodle - sanki
- rojber - łobuz, także o rozrabiającym dziecku (niem. Räuber - rabuś, bandyta)
- rojber-buda - bałagan, harmider
- rumotać - hałasować, stukać
- rychtyg - w porządku: Wszystko było rychtyg. - Wszystko było w porządku. (niem. richtig - poprawny, właściwy)
- ryczka - stołek
- ryfa - niesympatyczny wyraz twarzy lub beksa
- rzęchy - stare, ciągle psujące się urządzenia (często o samochodzie, np. Ten kaszlok to stary rzęch - Ten Fiat126p to ruina), szmaty, strzępy
- rżany, żanny - żytni
S
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- sa stędy - stąd
- salacha - młoda, ale wysoka dziewczyna
- sądek - drewniane naczynie
- siano - pieniądze
- skataić się - zmęczyć
- skędy - skąd
- skibka chleba - kromka, kromka - piętka
- skibnąć, skiba - ukraść, kradzież
- skład - sklep, Byłem w składzie, ale nie miałem bejmów.
- sklep - piwnica, Idę do sklepu po węgiel
- skopowina - baranina
- skorno - skoro (skorno dryzd - skoro świt)
- skorupy - naczynia ceramiczne
- skrzeczki - skwarki
- skrzydło - fortepian (niem. Flügel - skrzydło, fortepian)
- smrodyle - czarne porzeczki
- soliwka, solywka - mała beczka zwężająca się ku górze i ku dołowi do przewozu owoców
- sosyski - małe parówki (niem. Saucischen)
- spiłować - wytrzymać
- spodek - długi materac z pierza
- stalować się - pysznić się, chełpić się lub udawać (niem. sich stellen)
- statki, statory - naczynia kuchenne
- stołowy - pokój - jadalnia
- szabel, szabelek - strąk fasoli
- szabraka - odzież wierzchnia, płaszcz, kurtka
- szafonierka - szafa na bieliznę
- szaga - na szagę czyli na skos, skróty
- szagówki - kluski z gotowanych ziemniaków, cięte ukośnie
- szaranek - mały chłopczyk
- szczon - chłopak
- szkieł - policjant (szkieły - policja)
- szkity - nogi
- szlauch - wąż
- szlachtus - rzeźnik (niem. schlachten - bić bydło, zażynać drób)
- szmaja, szmania - człowiek leworęczny
- szmucha - przekręt, oszustwo
- szneka - drożdżówka, (niem. Schnecke - ciastko drożdżowe w kształcie ślimaka), zwł. szneka z glancem - lukrowana drożdżówka
- sznupa - buzia, pyszczek
- sznytka - kromka chleba (niem. Schnitte - kromka, plasterek)
- szpanga - wsuwka do włosów
- szparać - oszczędzać
- szpeknąć - zajrzeć
- szpycka - lufka do papierosów
- szrajba - podpis
- szruber - twarda szczotka do podłogi (niem. Schrubber - szczotka do szorowania)
- sztender - stojak, wieszak (niem. Ständer - stojak)
- sztrufelek - kawałek
- sztrykować - robić na drutach coś z wełny (niem. stricken - robić na drutach)
- szuszwol - brudas, człowiek niezadbany
- szut - miał węglowy, coś drobnego
- szwaja - noga
Ś
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- ślepe ryby - zupa jarzynowa z ziemniakami, ślepe ryby z myrdyrdą - zupa jarzynowa z ziemniakami mieszana w czasie gotowania
- ślumper - przedmiot ociekający brudną wodą
- śpiki - skronie
- świętojanki - porzeczki (ale nie czarne) (niem. Johannisbeere - porzeczka)
- śwignąć - rzucić
T
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- taśtać - nieść
- tamdotąd - tam (niem. hierher)
- tej! - ty, charakterystyczna forma zwrotu do znajomych (znany poznański kabaret lat 70. Laskowika i Smolenia właśnie stąd wziął swoją nazwę TEY). Wiara no tej, nie!
- tetrać, stetrać - robić coś pracowicie, męczyć się (nad czymś), paprać, spaprać
- to równak - to jednak
- trzebno - trzeba
- trzeszczok - małe, nieznośne, płaczliwe i krzykliwe dziecko
- trzęsionka - galareta mięsna
- tudutąd - tu (niem. hierhin)
- tuk - szpik kostny
- tuleja - niezdara
- tutej - tutaj
- tytka - torebka papierowa (niem Tüte)
U
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- ubrechtać - ubrudzić się, uśmiać się
- umurzyć, omurzyć - pobrudzić czymś sypkim np. piaskiem, kurzem
- ukrychać - uciąć, rozdrobnić
- usiąść się - usiąść (niem. sich setzen)
- uskromnić się - uciszyć się
- uszporać - zaoszczędzić (określoną sumę bejmów) (niem. sparen - oszczędzać)
- uślabrać - ubrudzić
- uślumprany - umorusany, brudny
- utonkać - umoczyć (niem. tunken)
W
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- wagować się - wahać się
- wajcha - dźwignia, przekładnia
- wartołka - ruchliwy malec
- wazka - drewniana balia
- wciągnąć się - również wprowadzić się (niem. zuziechen)
- wej! - patrz, zobacz
- wew - w
- westka - kamizelka
- wiara, wiaruchna - ludzie, grupa ludzi (jedno z najbardziej poznańskich określeń), np. wiara wraca z meczu - ludzie wychodzą ze stadionu; poszliśmy całą wiarą do kina - umówiliśmy się paczką znajomych
- wiewiołga, wywielga - wilga
- winkiel: zza winkla - zza rogu (niem. Winkel - kąt prosty)
- wknaić się - wcisnąć się
- wodnity - wodnisty, sposób tworzenia przymiotników np. pyry mogą być wodnite lub mączyte - ziemniaki mogą być wodniste lub mączyste (zawierać dużo skrobi)
- wuchta - duża ilość czegoś
- wuja - wujek, stryjek, ale też żartobliwy zwrot do kogoś: Tej, wuja!
- wyciągnąć się - wyprowadzić się (niem. ausziehen)
- wyćpić - wyrzucić
- wyćwierzać się - wydziwiać, wybrzydzać
- wygogolony - wydekoltowany
- wyknaić - wyrzucić
- wymarać - wyszukać, wymacać
- wymborek - wiadro
- wynuplać - wyciągnąć, znaleźć - Skąd to wynuplałeś?
- wyndbojtle ze szlagzaną - kruche ciasteczka (wietrzniki) z bitą śmietaną w środku
- wypłechtać - wypłukać
- wystworzać fify - stroić żarty
- wyszki - coś wyżej, wejść na wyszki - wejść np. na drabinę, mebel
- wysztafirowany - wystrojony
Z
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- zakluczyć - zamknąć drzwi na klucz (niem. verschliessen)
- zduczniały - nędzny, kiepski
- zez - z
- z gorem lub z deklem - być nie normalnym, nienormalnie się zachowywać. On ma z gorem
- zgrudzić się - skurczyć się
- zimne nóżki - galareta z mięsa
- z ledwością - ledwie (niem. mit mühe)
- zminąć - zmienić
- zmir - spokój
- zmuda, zmudzić - strata, stracić
- związek - również w znaczeniu "połączenie kolejowe" (niem. Verbindung - związek, połączenie)
- zwięzłowato - zwięźle
- zwyczajny - przyzwyczajony do czegoś/kogoś
Ż
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | W | Z | Ż |
- żybura, żubura - brudna, bardzo mętna ciecz
Charakterystyczne zwroty
- Ależ bez niczego! - Oczywiście! Rozumie się!
- Biegać na łyżwach - jeździć na łyżwach
- Co ja za to mogę? - Co ja jestem temu winien?
- Co to za jeden? - Kto to, kim on jest?
- Dość to przyńdzie? - Ile to będzie kosztowało?
- Elegant z Mosiny - odpowiednik "wystrojony jak cieć na Boże Ciało"
- Gdzie ja wszędzie nie byłem! - Gdzie ja nie byłem!
- Kapelusz dobrze siedzi - Kapelusz ma dobry rozmiar, dobrze się trzyma
- Nie przychodź mi tak głupio! - Nie docinaj mi!
- Ile to uczyni? - Ile to będzie kosztowało?
- Jaki on jest stary? - Ile on ma lat?
- Jak ty do tego przyjdziesz? - Jak ty to zrobisz?
- Ja na to nie wychodzę! - Ja do tego nie dążę!
- Mam ból zęba - Ząb mnie boli
- Mam głód - Jestem głodny
- Mieć za sobą lanię - Skończyć szkołę
- Musieć się uśmiać - Uśmiać się
- Musieć z kimś wiele wystać - Musieć przez kogoś wiele znieść
- Nie wiedziałem sobie rady - Czułem się nie swojo, ponuro
- Obłożyć chleb - przygotować kanapkę
- Okno wygląda na ulicę - Okno jest od strony ulicy
- Ona przychodzi mi taka znajoma - Ona wydaje mi się taka znajoma
- Ona ci nic nie życzy - Ona ci źle życzy
- Ona nie jest dziś do mówienia - Nie można z nią dziś rozmawiać
- Ona stoi dobrze - Powodzi się jej dobrze
- Ona została stać - Ona stanęła
- Przepowiadać lekcję - powtarzać lekcję
- Sprawić sobie śrubę - Upić się
- Spuścić się na kogoś - Polegać na kimś
- Stoi mi do dyspozycji - Mam to do dyspozycji, mogę tym zarządzać
- To przyjdzie tu - To będzie tu
- Coś wyszło - Coś skończyło się, uległo zniszczeniu
- Trzymać sobie kogoś ciepło - Żyć z kimś w przyjaznych stosunkach
- Tu dostaniesz kupić - Tu kupisz
- Ty za to nie możesz - Nie jesteś temu winien
- W gazecie stoi napisane - W gazecie jest napisane
- Wygląda za niczym - Wygląda na coś bezwartościowego
- Wystrojony jak do ośpic - ubrany z większą elegancją niż otoczenie (ośpice-blizna po szczepieniu ospy)
- Zrobić łóżko - Pościelić łóżko
- Zostać siedzieć w klasie - Siedzieć w klasie, repetować, powtarzać
Źródła: zagapa.pl, wikipedia.pl. regionwielkopolska.pl, Słownik gwary miejskiej Poznania pod redakcją Moniki Gruchman i Bogdana Walczaka.